Ngay sau khi thu hoạch vụ lúa mùa khi ngô, lúa đã chất đầy bồ thì đó cũng là thời điểm để bà con người dân tộc Tày (Thái Nguyên) bước vào mùa Tết "cơm mới" với ý nghĩa tổng kết một năm sản xuất, dâng thành quả lao động cúng đất trời, cầu mưa thuận gió hòa, làm ăn phát đạt, mùa màng tươi tốt, con cháu mạnh khỏe và bày tỏ sự tôn kính lên ông bà tổ tiên đã khuất.

Hàng năm, cứ vào đầu tháng 10 âm lịch (thường vào ngày mùng 10 tháng 10), khi những cánh đồng trải dài dọc bên các chiền núi tràn ngập một màu vàng óng ả của lúa, cũng là lúc bà con thu hoạch vụ mùa. Khi trong nhà lúa, ngô đã chất đầy bồ cũng là thời điểm để người Tày vùng ATK (An toàn khu) Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên lại vang lên tiếng cười rộn rã, hòa cùng tiếng chày giã gạo nếp làm bánh dầy và đồ xôi chuẩn bị cho lễ "Ăn cơm mới".

Chuẩn bị lễ vật dâng cúng.

Theo phong tục truyền thống của người Tày, gia đình nào có "ma nhà", có cối hương thờ cúng cha mẹ, ông bà thì hàng năm đều phải tổ chức lễ cúng "cơm mới". Mặt khác, Tết "cơm mới" còn là một trong những nghi lễ quan trọng nhất của mỗi gia đình người Tày, nên được bà con chuẩn bị rất chu đáo, kỹ lưỡng. Ngay từ sáng sớm mỗi người trong gia đình dậy sớm để chuẩn bị các đồ lễ cúng. Đồ lễ cúng trong mâm là những sản vật do người dân tự chăn nuôi, trồng cấy, được như: gà, vịt, ngô, gạo... được làm chín, bày trên cỗ lá.

Ngoài ra, mâm cỗ cúng cần có đầy đủ khoai lang, khoai sọ, mía và quả cọ. Đặc biệt, trong mâm lễ cúng không thể thiếu được hai món ăn truyền thống của người Tày trong lễ "ăn cơm mới" là cốm và khẩu rang. Cốm được làm từ thóc nếp non sau khi thu hoạch về có thể luộc hoặc rang vừa chín tới, sau đó để nguội rồi đem giã, sàng sẩy để loại bớt vỏ trấu rồi đem bỏ vào cối giã, tiếp sau đó đem đồ lên ăn có vị dẻo và thơm.

Hàng năm, người Tày đều tổ chức lễ cúng "cơm mới", mặt khác, Tết "cơm mới" còn là một trong những nghi lễ quan trọng nhất của mỗi gia đình người Tày, nên được bà con chuẩn bị rất chu đáo, kỹ lưỡng. Ngay từ hôm trước đến sáng sớm hôm sau, mỗi người trong gia đình đều đảm nhận một công việc nhất định, đàn ông lo kiểm tra, chuẩn bị các vật cho mâm Lễ, dọn dẹp, sửa sang bàn thờ, phụ nữ lấy lá dong, lá chuối, ngâm gạo nếp, đỗ xanh làm bánh dầy và đồ sôi chuẩn bị các đồ lễ khác. Đồ lễ cúng trong mâm là những sản vật do người dân tự chăn nuôi, trồng trọt, cấy hãi được như: gà, vịt, thịt lợn, gạo nếp... được làm chín, bày mâm cỗ trên lá chuối.

Ngoài ra, mâm cỗ còn có một số sản vật nông nghiệp khác như: ngô, khoai, đậu sanh và một số đặc sản của núi rừng như mật: ong, sáp ong, hoa chuối rừng tùy theo điều kiện của gia chủ. Đặc biệt, trong mâm lễ cúng không thể thiếu được hai món truyền thống của người Tày nơi đây trong lễ "ăn cơm mới" là Bánh dầy và sôi ngũ sắc, được làm từ gạo nếp do chính gia đình cấy ra, sau khi thu hoạch về phơi khô quạt sạch, đem xay, giã mới có thể làm lễ được.

Lễ "cơm mới" của người dân tộc Tày Định Hóa thường được tổ chức vào cuối buổi chiều (Ngày nay phụ thuộc nhiều vào việc con cháu đi học hay đi làm ăn xa hay gần). Vai trò của thầy mo (Thầy cúng) là rất quan trọng. Thầy mo phải là người chủ của gia đình, hoặc là những người cao tuổi, có kinh nghiệm, biết cúng bãi, được chủ nhà và bà con trong xóm tín nhiệm. Bài mo "cơm mới" có nội dung, tuần tự, ý nghĩa riêng. Các bài mo thường kéo dài hàng giờ, hoặc ngắn hơn do thầy mo chuẩn bị sẵn, trước sự chứng kiến của cả gia đình và hàng xóm láng giềng.

Thầy mo mặc quần áo truyền thống của người dân tộc Tày và sử dụng một chiếc quạt khi mo. Sau khi thầy mo làm lễ song, kết thúc bài cúng, mâm cúng được gia chủ hạ bàn, gia chủ làm thủ tục hóa vàng. Cỗ được dọn ra, gia chủ cùng họ hàng, làng xóm thân cận nâng cao chén rượu men lá, tổng kết một năm thành công trong đầy ắp tiếng cười với những lời chúc tụng và cùng cầu mong bước sang năm tới sản xuất gặp nhiều may mắn, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, gia đình sung túc, mạnh khỏe, thành công trong mọi việc .

Tố Oanh

http://langvietonline.vn/54-Dan-Toc/142741/Ve-%E2%80%98Ngoi-nha-chung%E2%80%9D-mung-le-com-moi-voi-dong-bao-Tay.html